نازایی یا ناباروری شرایطی است که زوجین نمی توانند بطور طبیعی بچه دار شوند و معمولاً پس از گذشت 12 ماه از رابطه جنسی منظم و بدون پیشگیری از بارداری، به عنوان باردار نشدن تعریف می شود. از لحاظ پزشکی برای اینکه بتوان گفت که یک زوج مشکل ناباروری دارند یا به نازایی مشکوک هستند، زوج های زیر 35 سال باید حداقل یک سال رابطه جنسی منظم و بدون پیشگیری و افراد بالای 35 سال نیز حدود 6 ماه رابطه جنسی بدون پیشگیری داشته باشند.
نازایی چه دلایلی دارد؟
طی تخمک گذاری و لقاح، برای باردار شدن باید تمام مراحل به درستی انجام شود. بعضی اوقات مشکلاتی که باعث ناباروری در زوج ها می شوند می توانند مادرزادی باشند یا در هر زمان از زندگی ایجاد شوند. دلایل ناباروری می تواند زنان و مردان را تحت تأثیر قرار دهد. بطور کلی:
- در حدود یک سوم موارد مشکلات از مرد است
- در حدود یک سوم موارد مشکلات از زن است
- در موارد باقیمانده، زن و مرد هر دو با مشکل روبرو هستند یا هیچ علتی را نمی توان شناسایی کرد.
علل ناباروری در مردان عبارتند از:
- تولید یا عملکرد غیر طبیعی اسپرم در اثر بیضه ها، اختلالات ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت یا عفونت هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا HIV.
- عروق بزرگ شده در بیضه (واریکوسل) همچنین می تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.
- مشکل در تحویل اسپرم به دلیل مشکلات جنسی مانند انزال زودرس ؛ برخی بیماری های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک. مشکلات ساختاری مانند انسداد بیضه. آسیب و یا صدمه به اندام های تولید مثل.
- قرار گرفتن در معرض بیش از حد برخی از عوامل محیطی مانند سموم دفع آفات و سایر مواد شیمیایی و پرتودرمانی.
- مصرف سیگار، الکل، مصرف برخی داروهای خاص مانند، آنتی بیوتیک ها، داروهای فشار خون، استروئیدهای آنابولیک یا سایر موارد نیز ممکن است در باروری تأثیر بگذارد.
- قرار گرفتن در معرض مکرر گرما، مانند سونا و یا وان های گرم، می تواند دمای هسته بدن را افزایش داده و تولید اسپرم را تحت تأثیر قرار دهد.
- آسیب های مرتبط با سرطان و درمان آن از جمله پرتودرمانی یا شیمی درمانی. درمان سرطان بعضی اوقات می تواند تولید اسپرم را به طور جدی مختل کند.
علل ناباروری در زنان عبارتند از:
- اختلالات تخمک گذاری که بر آزادسازی تخم ها از تخمدان ها تأثیر می گذارد. اینها شامل اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک است. هایپرپرولاکتینمی، پرولاکتین بیش از حد (هورمونی که تولید شیر مادر را تحریک می کند) همچنین می تواند از تخمک گذاری جلوگیری کند. پرکاری تیروئید یا کم کاری تیروئید می تواند بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارد یا باعث نازایی شود. علل زمینه ای ممکن است شامل ورزش بیش از حد، اختلالات در خوردن، صدمه یا تومور باشد.
- ناهنجاری ها با باز شدن دهانه رحم، پولیپ در رحم یا ناهنجاری های دهانه رحم از جمله شکل رحم. تومورهای غیر رحمی (خوش خیم) در دیواره رحم به ندرت می توانند لوله‌های فالوپی را مسدود کرده و باعث نازایی شوند.
- آسیب یا انسداد لوله فالوپ که اغلب در اثر التهاب لوله فالوپ ایجاد می شود. این معمولاً می تواند در اثر بیماری التهابی لگن ناشی از عفونت مقاربتی، آندومتریوز یا چسبندگی ایجاد شود.
- اگر بافت آندومتر در خارج از رحم رشد کند، آندومتریوز ممکن است بر عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ تأثیر بگذارد.
- نارسایی اولیه تخمدان (یائسگی زودرس)، عملکرد تخمدان ها متوقف شده و قاعدگی قبل از سن 40 سالگی به پایان می رسد. اگرچه علت آن ناشناخته است، برخی از عوامل با یائسگی زودرس همراه هستند، از جمله بیماری های سیستم ایمنی بدن، برخی از شرایط ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا ناقلین، سندرم ایکس شکننده، پرتودرمانی یا شیمی درمانی و سیگار کشیدن.
- باندهای بافت زخمی که پس از چسبندگی لگن، عفونت لگنی، آپاندیسیت یا جراحی شکم یا لگن، اندام ها را به هم وصل می کنند.
سرطان و درمان آن
بعضی از سرطان ها (خصوصاً سرطان های تولید مثل زن)، اغلب باروری زنان را تشدید می کنند، هم پرتودرمانی و هم شیمی درمانی می توانند روی باروری تأثیر بگذارند.
سایر شرایط ناباروری زنان
شرایط پزشکی همراه با تاخیر در بلوغ یا عدم قاعدگی، بیماری سلیاک، دیابت کنترل نشده و برخی از بیماری های خود ایمنی مانند لوپوس می تواند بر قدرت باروری زن تأثیر بگذارد. ناهنجاری های ژنتیکی همچنین می تواند احتمال بارداری را کاهش دهد.
نازایی در زنان چه علائمی دارد؟
ناباروری، که علامتی در برخی از خانم ها نشان نمی دهد، برای اکثر زنان علائم زیادی را نشان می دهد. ساده ترین علامت ناباروری در زنان در سن باروری، بی نظمی در قاعدگی است. به عنوان مثال، این واقعیت که اگر فاصله بین دو قاعدگی کمتر از 21 روز یا بیشتر از 35 روز است، می تواند به عنوان علائم بی نظمی تخمک گذاری و در نتیجه ناباروری تلقی شود. با این حال، خونریزی غیر طبیعی بسیار شدید و طولانی مدت یا دوره های کمتر از 2 روز، به شکل خونریزی قطره ای در قاعدگی نشان می دهد که مشکل تخمک گذاری وجود دارد. باز هم، قاعدگی در فواصل بسیار نامنظم. گاهی اوقات 20 روز، گاهی 30 روز، بعضی اوقات 45 روز یک بار قاعدگی می تواند ناباروری تلقی شود. علاوه بر این، تغییرات بافتی و ساختاری در پوست زن، آکنه بیش از حد، موهای زائد بیش از حد، ریزش مو، افزایش وزن ناگهانی یا کاهش وزن، کمردرد و پشت درد، درد شدید در حین مقاربت جنسی می تواند از علائم ناباروری باشد. اگرچه در دوره شیردهی نباشد، اما ترشح شیر سفید از سینه های زن به عنوان نشانه ناباروری تلقی می شود.
آزمایش هایی برای تشخیص ناباروری مردان
باروری مردان نیازمند آن است که بیضه ها اسپرم کافی و سالم تولید کنند و اسپرم به طور موثری به واژن زنان و به تخمک منتقل شود. آزمایش ها برای عقیم کردن مردان مشخص می کنند که آیا هیچ کدام از این فرایندهای اسپرمی صدمه دیده است یا خیر. ممکن است یک تست فیزیکی کلی از جمله بررسی اندام تناسلی تان داشته باشید. چنانچه در این بخش از سلامت جنسی نمناک خواهید خواند تستهای باروری می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تحلیل اسپرم: ممکن است پزشک شما یک یا چند نمونه از اسپرم را بگیرد.اسپرم معمولاً از طریق استمنا، قطع رابطه و انزال مایع منی در یک ظرف تمیز، به دست می آید.نمونه به آزمایشگاه برای تجزیه و تحلیل می رود و در برخی موارد اسپرم ممکن است از آزمایش ادرار تست شود.
- آزمایش هورمونی: ممکن است تست خون برای تعیین میزان تستوسترون و دیگر هورمون های مردانه بدهید.
- آزمایش ژنتیکی: آزمایش ژنتیکی برای مشخص کردن این که آیا نقص ژنتیکی باعث بروز نازایی شده است یا خیر، انجام می شود.
- نمونه برداری بیضه: در موارد انتخابی، نمونه برداری از بیضه می تواند برای تشخیص ناهنجاری دخیل در ناباروری و بازیابی اسپرم برای استفاده، با تکنیک های تولید مثل لقاح مصنوعی انجام شود.
- تصویر برداری: در برخی شرایط، تصویربرداری از قبیل MRI مغزی، اسکن چگالی معدنی استخوان، ترانس رکتال یا سونوگرافی اسکروتوم، یا آزمایش رگ منی ممکن است انجام شود.
- آزمایش های تخصصی دیگر: در موارد نادر، آزمایش های دیگر برای ارزیابی کیفیت اسپرم ممکن است که انجام شود، مانند ارزیابی نمونه منی برای ناهنجاری های DNA.
آزمایش HSG برای ناباروری زنان
لوله های فالوپ مسدود شده یا یک حفره غیرعادی رحمی ممکن است باعث بروز نازایی شوند.هیستروسالپینگوگرافی یا HSG یک تست پرتو ایکس است که شکل داخلی رحم را مشخص میکند و نشان می دهد که آیا لوله های فالوپ مسدود شده اند یا خیر.در HSG، یک لوله نازک از طریق واژن و دهانه رحم وارد می شود. ماده ای که به عنوان ماده کنتراست شناخته می شود، به رحم تزریق می شود. یک سری از اشعه ایکس یا فلوروسکوپی، رنگ را دنبال می کند، که سفید رنگ بر روی اشعه ایکس ظاهر می شود و به سمت رحم و سپس به داخل لوله ها حرکت می کند. اگر یک ناهنجاری در شکل رحم وجود داشته باشد، مشخص خواهد شد اگر لوله باز باشد، رنگ به تدریج آن را پر می کند. نشت رنگ به حفره لگن، جایی که بدن آن را کنترل می کند، می رود. باروری در زنان بر تخمدان حاوی تخم های سالم، متکی است. دستگاه تناسلی زن باید به یک تخمک اجازه عبور به لوله های فالوپ را بدهد و برای بارور سازی با اسپرم ترکیب شود. تخمک بارور شده باید به رحم برود و در لایه ی سطحی و پوشش آن جای بگیرد. آزمایش ها برای عقیم کردن زنان تلاش می کنند تا مشخص کنند که آیا هیچ کدام از این فرایندها صدمه دیده اند یا خیر. شما می توانید یک آزمایش فیزیکی عمومی از جمله یک تست زنان و زایمان معمولی داشته باشید. آزمون های باروری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش تخمک گذاری: یک آزمایش خون سطح هورمون در خون را اندازه گیری می کند تا مشخص شود که آیا تخمک گذاری دارید یا خیر.
- هیستروسالپینگوگرافی: هیستروسالپینگوگرافی شرایط رحم و فالوپ های شما را ارزیابی می کند و به دنبال انسداد یا مشکلات می گردد. کنتراست پرتو ایکس به رحم شما تزریق می شود و یک اشعه ایکس برای تعیین اینکه آیا حفره طبیعی است و نشت سیال از لوله های فالوپ را تضمین می کند یا خیر، گرفته می شود.
- آزمایش ذخیره تخمدان: این تست به تعیین کیفیت و کمیت تخمک در زمان تخمک گذاری کمک می کند. این روش اغلب با آزمایش هورمون در اوایل چرخه قاعدگی آغاز می شود.
- دیگر آزمایش هورمونی: دیگر تست های هورمونی، سطوح هورمون تخمک گذاری و هورمون های هیپوفیز که فرآیندهای تولید مثل را کنترل می کنند را چک می کنند.
- تست های تصویر برداری: پیش از این هم در نمناک گفتیم که سونوگرافی لگن به دنبال یک بیماری رحمی یا فاولپی است. گاهی اوقات هیستروسونوگرافی برای دیدن جزییات درون رحم مورد استفاده قرار می گیرد که در سونوگرافی معمولی دیده نمی شوند.
بسته به موقعیت خود، به ندرت آزمایش شما می تواند شامل موارد زیر باشد:
- هیستروسکوپی: براساس این نشانه ها، پزشک ممکن است هیستروسکوپی تجویز کند که به دنبال یک بیماری رحمی یا فالوپی بگردد.در طی هیستروسکوپی، پزشکتان یک وسیله روشن را از میان دهانه رحم خود به داخل رحم خود وارد می کند تا هر گونه اختلالات بالقوه را مشاهده کند.
- لاپاروسکوپی: این عمل جراحی حداقل تهاجمی شامل ایجاد یک شکاف کوچک در پایین ناف و قرار دادن یک دستگاه برای دیدن و بررسی لوله های فالوپی ، تخمدان ها و رحم است.ممکن است آندومتریوز، زخم، انسداد یا بی نظمی لوله ها و مشکلات با تخمدان ها و رحم را شناسایی کند.
- آزمایش ژنتیکی: آزمایش ژنتیکی به تعیین این مساله کمک می کند که آیا نقص ژنتیکی باعث بروز نازایی می شود یا خیر.لازم نیست که همه افراد، همه یا حتی بسیاری از این آزمایش ها را بدهند شما و پزشکتان تصمیم می گیرید که کدام آزمایش ها را باید انجام دهید و در چه زمانی.